Polonya Ahlaki Kaygı Sinemasında Sistem Eleştirisi (Tez)

Limonluk.Net'ten dev Hizmet! Efenim daha önce şurada sözünü ettiğimiz üzere, Polonya sineması üzerine yazdığım, beni hayattan soğutan Yüksek Lisans tezimin giriş, içindekiler ve kaynakçasını konu üzerinde çalışanlara yardımcı olması açısından burada paylaşmak istiyorum. Vatana, millete hayırlı olsun.

POLONYA AHLAKİ KAYGI SİNEMASINDA SİSTEM

ELEŞTİRİSİ

Yüksek Lisans Tezi

DUYGU KOCABAYLIOĞLU

ÖZET

İkinci Dünya Savaşından sonra Doğu Avrupa, Sovyetler Birliği’nin kontrolündeki komünist rejimler ile yönetilmeye başlanmıştı. Toplumdaki her birey için eşitlik, daha çok özgürlük ve sonuçta refah vaat eden, kapitalizmin nihai alternatifi olarak görülen bu sistem 1945-1989 yılları arasında Doğu Bloğu olarak adlandırılan Doğu Avrupa devletlerinin resmi rejimi olarak hüküm sürmüştür.

Polonya, Doğu Bloğu ülkeleri arasında Sovyetler Birliği etkisine en çok maruz kalan ülke olmakla beraber, sosyalizmin getirilerini kendi ulusal değerleri ile birleştirerek yaşamayı tercih eden bir ülke olmuştur. Ulusal değerleri sinemasını da yansıyan Polonya, bir dönem Doğu Avrupa’nın en yetenekli sinemacılarını yetiştirmiştir.

Fakat Sovyetler Birliği’nin her alanda hissedilen yoğun etkisi komünist yönetim süresince Polonyalı sinemacıların peşini bırakmamıştır. Yönetmenlerin konuları kendi istekleri doğrultusunda seçme, özgür sinema dili oluşturma ve yeri geldiğinde içinde bulundukları sistemi eleştirme girişimleri Komünist Parti kanalı ile yürütülen sansür mekanizmasının kıskacından kurtulamamıştır. Polonya sinema tarihçesi içerisinde yer alan Ahlaki Kaygı Sineması, öncellikle idealize edilen, sözde gerçekleri değil, toplumda yaşanan gerçekleri olduğu gibi gösterme amacı ile yola çıkmıştır. Bu süreçte, sinemacılar tepkilerini dile getirirken sansür mekanizmasının çevresinden dolaşmak için yeni bir anlatım tarzı geliştirmişlerdir. Bu çalışmanın hedefi Ahlaki Kaygı Sineması içerisinde yer alan sinemacıların, kendi yönetim sistemlerine, kendi içlerinden getirdikleri eleştirileri incelemektir.

Anahtar Kelimeler: Polonya, sinema, Ahlaki Kaygı Sineması, Doğu Avrupa, Komünizm, Stalinizm.

İÇİNDEKİLER	Sayfa  No.
Önsöz………………………………………………………..………..……..…………...		i
KISALTMALAR………………………………………………………..………..….....		v
1. GİRİŞ……………………………………………………………………………....…..		1
2. 20. YÜZYIL POLONYA SİYASAL ve TOPLUMSAL TARİHİNE KISA BİR BAKIŞ…………………………………………………………………………		5
2.1. İkinci Dünya Savaşı Öncesi Polonya Siyasal ve Toplumsal Tarihi……………......		5
2.2. İkinci Dünya Savaşı Ortamında Polonya Siyasal ve Toplumsal Tarihi……............		11
2.3. İkinci Dünya Savaşı Sonucunda Ortaya Çıkan Komünist Dönem 1945-1989…….		14
3. POLONYA SİNEMASININ TARİHSEL GELİŞİMİ ve AHLAKİ KAYGI SİNEMASI………………………………………………………………………………...		31
3.1.İkinci Dünya Savaşı Sonuna Kadar Polonya Sineması …………....…………….…		31
3.1.1. Başlangıcından Birinci Dünya Savaşı’na Kadar Polonya Sineması…………		31
3.1.2.Birinci Dünya Savaşı’ndan İkinci Dünya Savaşı’na Kadar Polonya Sineması		34
3.2. Komünist Yönetim Altındaki Polonya Sineması…………………………………...		41
3.2.1. Sosyalist Gerçekçiliğin Ortaya Çıkışı ve Polonya Sinemasına Etkisi……….		44
3.2.2. Sosyalist Gerçekçiliğin Etki Alanı Dışında Kalan Polonya Sineması.............		55
3.2.3. Polonya Ahlaki Kaygı Sineması.…………………………….……………....		62
4.  AHLAKİ KAYGI SİNEMASI KAPSAMINDA ÜRETİM YAPAN BAŞLICA YÖNETMENLER ve FİLMLERİNİN SİSTEM ELEŞTİRİSİ AÇISINDAN İNCELENMESİ….…………………………………...…………………………………..		70
4.1. Krzysztof Zanussi ve Kamuflaj (Barwy Ochronne/Camouflage) Filminin  Sistem Eleştirisi Açısından İncelenmesi. .…………………………………..........………………70
4.1.1. Krzysztof Zanussi ve Ahlaki Kaygı Sineması ile İlişkisi.……………..……..		70
4.1.1.1. Kamuflaj Filminin Sistem Eleştirisi.…………………………………......		72
4.1.1.1.1. Filmin Künyesi.………………………………………………...….		72
4.1.1.1.2. Filmin Özeti.……………………………………………………….		72
4.1.1.1.3. Filmin Sistem Eleştirisi.…………………………………………….		73
4.2. Agnieszka Holland ve Filmlerinin Sistem Eleştirisi Açısından İncelenmesi………...		85
4.2.1. Agnieszka Holland ve Ahlaki Kaygı Sineması ile İlişkisi……………...…....		85
4.2.1.1. Taşralı Aktörler (Aktorzy prowincjonalni/Provincial Actors) Filminin Sistem Eleştirisi……………………………………………………………….… 87
4.2.1.1.1. Filmin Künyesi.……………………………………………………		87
4.2.1.1.2. Filmin Özeti.…………………………………………………...…..		87
4.2.1.1.3. Filmin Sistem Eleştirisi……………………..........…………………		89
4.2.1.2. Yalnız Kadın (Kobieta Samotna/A Woman Alone) Filminin Sistem Eleştirisi……………………...................……………...................……………..		96
4.2.1.2.1. Filmin Künyesi.……………………………………………………		98
4.2.1.2.2 Filmin Özeti.…………………………………………………….....		96
4.2.1.2.3. Filmin Sistem Eleştirisi……………………..........…………………		98
4.3.Krzysztof Kieslowski ve Amatör (Amator/Camera Buff) Filminin Sistem Eleştirisi Açısından İncelenmesi..……………………................................………......................... 104
4.3.1.    Krzysztof Kieslowski ve Ahlaki Kaygı Sineması ile İlişkisi………...……..		104
4.3.1.1. Amatör Filminin Sistem Eleştirisi……………………............................		106
4.3.1.1.1. Filmin Künyesi……………………………………………………..		106
4.3.1.1.2. Filmin Özeti.………………………………………………………..		106
4.3.1.1.3. Filmin Sistem Eleştirisi……………………………………………..		108
4.4 Andrzej Wajda ve Filmlerinin Sistem Eleştirisi Açısından İncelenmesi….................		119
4.4.1. Andrzej Wajda ve Ahlaki Kaygı Sineması ile İlişkisi………………………..		119
4.4.1.1. Mermer Adam (Człowiek z marmuru/Man of Marble) Filminin Sistem Eleştirisi……………………………………………………………………….... 121
4.4.1.1.1. Filmin Künyesi…………………………………………………….		121
4.4.1.1.2. Filmin Özeti.………………………………………………………..		121
4.4.1.1.3. Filmin Sistem Eleştirisi………………………………………..…...		124
4.4.1.2 Demir Adam (Czlowiek z zelaza/Man of Iron) Filminin Sistem Eleştirisi.140
4.4.1.2.1. Filmin Künyesi…………………………………………………….		140
4.4.1.2.2. Filmin Özeti.…………………………………………………..…..		141
4.4.1.1.3. Filmin Sistem Eleştirisi…………………………………………….		148
5. SONUÇ.……………………………………………………....………………		159
KAYNAKÇA……………………………………………………....………………...……		163
EKLER……………………………………………………....….		170

1. GİRİŞ

Bu araştırmanın amacı, Polonya ulusal sinema tarihinin bir dönemi olan ‘Ahlaki Kaygı Sineması’ içerisinde film üretmiş olan yönetmenlerin, sanatsal ve siyasal açılardan karşı durdukları politik ve toplumsal durumları incelemek ve bu karşı duruşlarını sergilerlerken, kendi sinemalarında oluşturdukları anlatım yöntemlerini incelemektir.

Polonya sineması incelenirken Ahlaki Kaygı Sineması döneminin odak noktası seçilmesinin nedeni, bu hareket içerisinde yer alan yönetmenlerin var olan siyasal düzen ile problemleri olması ve bu yönetmenlerin problemlerini kendi sinema anlatımları ile aktarmaya çalışmalarıdır. Kısacası, sanatçının politik sistem ile çatışması söz konusudur ve bu çatışmayı sistemin dayattığı dil ile ifade edemeyeceğinden dolayı, kendi sanatsal pratikleri içerisinde yeni bir anlatım diline ihtiyacı vardır. Polonya sineması içerisinde yer alan Ahlaki Kaygı Sineması dönemi, bu ihtiyacın doğurduğu anlatım üslupları bütünüdür.

1945 sonrası tek partili Komünist yönetimin hâkim olduğu Polonya Halk Cumhuriyeti’nde, sinemanın da dâhil olduğu birçok sanat dalı, Sosyalist Gerçekçilik öğretisinin devlet eli ile dayatılması sonucu sanatsal özgürlüğünü kaybetmiştir. Bu çalışmanın ana odak noktasını oluşturan Ahlaki Kaygı Sineması, 1970’li yılların ikinci yarısı ile 1980’lerin ilk yıllarını kapsayan bir dönemde, bir grup sinemacının bilinçli bir girişimi olarak ortaya çıkmıştır. Bu yönetmenler, sistemin, biçim ve içeriğe müdahale eden sanatsal dayatmasına karşı durarak, devlet düzeninin hatalarını ve ortaya çıkan sorunların bireye ve topluma yansımalarını ele alan sinema filmleri çekmişlerdir. Ele alınan yönetmenlerin filmleri, bu etken göz önünde bulundurularak detaylı olarak incelenmiş ve hem içerik hem biçim bakımından, döneme getirilen sistem eleştirisi, seçilmiş belli filmler üzerinden gözlenmiştir.

Ana konu başlığı olarak Polonya sinemasının seçilmesinin etkeni ise, bu ülke sinemasına dair Türkiye’de henüz herhangi bir tez incelemesinin ya da kapsamlı bir akademik kaynağın olmamasıdır. Bu bağlamda, sınırlı sayıda Türkçe kaynağı olan bu çalışmanın, ilerleyen yıllarda Polonya sineması üzerine gerçekleştirilecek akademik çalışmalarda bir referans kaynağı olması hedeflenmiştir.

Bu kapsam ve içerik dâhilinde, inceleme şu sorulara cevap arama hedefi taşımaktadır : “Polonya sineması içerisinde yer alan Ahlaki Kaygı Sineması’nın o dönemde var olan siyasal sisteme getirdiği eleştiriler nelerdir?” “Sistem eleştirisi yapılırken kullanılan sinemasal dilin özellikleri nelerdir?” “Bu sinema dönemi içerisinde yer alan yönetmenlerin politik duruşu, sinemalarına ne derecede yansımıştır?”

Bu sorular bağlamında araştırma, “20.Yüzyıl Polonya Siyasal ve Toplumsal Tarihine Kısa Bir Bakış”, “Polonya Sinemasının Tarihsel Gelişimi ve Ahlaki Kaygı Sineması” ve “Ahlaki Kaygı Sineması Kapsamında Üretim Yapan Başlıca Yönetmenler ve Filmlerinin Sistem Eleştirisi Açısından İncelenmesi” olarak üç ayrı ana bölümde ele alınmıştır.

Birinci bölüm genel hatları ile Polonya tarihinin yirminci yüzyılda geçirdiği siyasal ve toplumsal süreçleri kronolojik bir sıra ile takip etmektedir. Ania Witkowska, Polonya sinemasının tarihçesini ele aldığı metnine “Avrupa’da sinemanın doğduğu günlerde, Polonya isimli bir ülke dünya tarihi sahnesinde resmi olarak yer almıyordu.” sözleriyle başlamaktadır (2000, s.184). 19. yüzyılın son on yılında Avrupa’nın farklı kentlerinde beyazperdede oynayan ilk film parçaları büyük heyecan yaratırken, ‘hareketli resim’ tekniğindeki gelişmeler bir yana, Polonya’nın bütün bir ülke olarak varlığından dahi söz edilememektedir. Bundan dolayı, araştırma içerisinde Polonya sinemasının doğuşu ve gelişimi ele alınmadan önce ülkenin tarihsel ve siyasal varoluşu, toplumsal koşulları incelenmiştir.

İkinci bölümde, Polonya sinemasının tarihçesine kapsamlı bir biçimde yer verilmiş, gereken noktalarda tarihsel koşullar ile bağlantı kurulmuştur. Polonya sinemasının tarihsel gelişimi de siyasal hareketlere bağlı olarak incelenmiştir. Bu yöntem sayesinde, ülkenin siyasal ve toplumsal dinamikleri ile ülke sinemasının paralel ilişkisinin altı çizilmiştir. Ayrıca, ülke tarihi ve Polonya sineması arasında organik bağlantılar kurulmaya özen gösterilmiştir.

İncelemenin ağırlıklı içeriğini oluşturan üçüncü bölümde ise Ahlaki Kaygı Sineması kapsamında değerlendirilen yönetmenler ve bu yönetmenlerden örnek oluşturacak filmler, içinde bulundukları politik sisteme getirdikleri eleştiriler açısından incelenmiştir. Sonuç bölümünde ise, tezin içeriği genel olarak özetlendikten sonra, film incelemeleri ile ortaya çıkan veriler ele alınmıştır. Bu verilerin, öne sürülen savları ne derecede desteklediği irdelenmiştir.

Ahlaki Kaygı Sineması dönemi için çeşitli sinema tarihi kaynaklarında (Haltof, 2002, s.146; Kieslowski, 1997, s.64; Witkowska, 2000, s.187;) verilen aralıklar, (film örneklerinden dolayı) farklılık göstermek ile birlikte, bu tarihsel dönem yaklaşık 1975-1981 yılları arasına denk düşmektedir. Bu bağlamda, dönemin öncüsü olan belli başlı Polonyalı sinemacılar ve bu sinemacıların akademik kaynaklarda belirtilen filmleri, bu incelemenin kapsamını oluşturmaktadır.

İncelenen yönetmenler ve filmleri seçilirken öncellikle Ahlaki Kaygı Sineması’nı akademik olarak inceleyen ve döneme dair film örneklerini veren kaynaklar taranmıştır. Özellikle dil farklılıklarının getirdiği kısıtlamalar, bu tez çalışmasının hem teorik, hem de film incelemesi odaklı bölümlerinin sınırlarını çizmiştir. Yararlanılan Türkçe kaynakların yanı sıra, ulaşılabilen İngilizce kaynaklar ve çevirisi yapılabilen Leh dilindeki bir takım yayınlar, yararlanılan basılı kaynakları oluşturmaktadır. Görsel materyaller açısından ise bu bağlamda, dönem boyunca tamamı Leh dilinde çekilen filmlerin bir kısmı altyazı ve dil problemi ile ele alınamamış, inceleme kapsamında olması beklenen bazı filmlerin uluslararası gönderiminde sorunlarla karşılaşılmıştır.

Sonuç olarak elde edilen verilerle, ulaşılabilen kaynaklar listelenmiş ve bu tez çalışmasının kapsamında Krzysztof Zanussi, Krzysztof Kieslowski, Agnieszka Holland ve Andrezj Wajda olmak üzere dört Polonyalı yönetmenden örnek teşkil eden altı adet filmin incelenmesine karar verilmiştir.

KAYNAKÇA
Kitaplar

Bektaş, A (2002). Siyasal Propaganda. İstanbul: Bağlam Yayınları.

Biskupski, B. M. (2000). The history of Poland Westport: Greenwood Publishing Group

Blobaum, R. (2005). Antisemitism and its Opponents in Modern Poland. New York:
Cornell University Press

Coates, P. (2004). Man of Marble. P.Hames (ed.) The cinema of Central Europe içinde
Wallflower Press, 181-190.

Crampton, R. J. (1997). Eastern Europe in the twentieth century and after London ; New York, Routledge.

East, Roger ve J. Pontin. (1997). Revolution and change in Central and Eastern Europe. Londra; New York : Pinter.

Falkowska, J. (1996). “The political films of Andrzej Wajda: dialogism in Man of marble, Man of iron, and Danton”, Berghahn Books,

Feher, F. ve A. Heller, (1995). Doğu Avrupa Devrimleri: Totaliter Toplumlardan Sivil Toplumlara Der),(Çev.) T. Demirkan. İstanbul: Cogito,Yapı Kredi Yayınları

Haltof, M. (2002). Polish National Cinema. New York:Berghahn Books

Haltof, M. (2004) Krzysztof Kieślowski: Variations On Destiny and Chance Londra: Wallflower Press

Hauser, A. (2006) Sanatın Toplumsal Tarihi Y. Gölönü (çev.) İstanbul: Deniz Kitapevi (Orijinal Baskı tarihi 1999)

Hobsbawm, E. J. (2003) Kısa 20. yüzyıl : 1914-1991 aşırılıklar çağı Y. Alogan çev.) İstanbul: Sarmal Yayınları.

Insdorf, A. (1999) Double lives, second chances: the cinema of Krzysztof Kieslowski , New York: Miramax Books, c.

Keskin, F. (2009), Comecon kutusu, (ed.) B. Oran “Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar” içinde, C1. İstanbul: İletişim Yayınları

Keskin, F. (2009), Soğuk Savaş Kavramı ve Kronolojisi kutusu, (ed.) B. Oran “Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar” içinde, C1. İstanbul: İletişim Yayınları

Kiéslowski, K. (1995) Kieslowski On Kieslowski. D. Stok drl.) Londra, Boston: Faber&Faber.

Kiéslowski, K. (1997) Kieslowski Kieslowski’yi Anlatıyor A. Kutay (Çev.) İstanbul: Afa Yayıncılık

Konwicki, T. (1990). Polonyalı Olmak. T. Belge çev.) İstanbul: İletişim, (orijinal baskı tarihi 1977)

Lukowski, Jerzy ve H. Zawadzki. (2001) A Concise History of Poland. New York: Cambridge University Press,.

Oran, B. (2009), SSCB ile İlişkiler, (Ed.) B. Oran “Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar” içinde, C1. İstanbul: İletişim Yayınları

Roberts, J. M. (2003). Yirminci Yüzyıl Tarihi. Sinem Gül (çev.) Ankara: Dost Kitabevi, orijinal baskı tarihi -1993)

Sertel, Z.(1993) Olduğu gibi: Rus biçimi sosyalizm (hzl.) M. Gülcüoğlu. İstanbul: İletişim Yayınları

Tanilli, S. (2008) Uygarlık Tarihi. İstanbul, Alkım Yayınları.

Taylor, R. (2000) “Socialist Realism”, The BFI Companion to Eastern European and Russian Cinema, R.Taylor, N. Wood, J. Graffy ve D. Lordanova (Ed..), Londra: British Film Institute.

Taylor, R. N. Wood, J. Graffy ve D. Lordanova (Ed.) (2000) “Censorship In Eastern Europe”, The BFI Companion to Eastern European and Russian Cinema, içinde, Londra: British Film Institute.

Teksoy, R. (2005). Dünya Sinema Tarihi. İstanbul: Oğlak Yayıncılık,

Wajda A. (1993). Sinema ve Ben. F. Ant çev.) İstanbul: AFA, (orijinal baskı tarihi 1986.)

Witkowska A. (2000) “Poland”, The BFI Companion to Eastern European and Russian Cinema, R.Taylor, N. Wood, J. Graffy ve D. Lordanova (drl.), Londra: British Film Institute.


Makaleler

Alpaslan, G. (2006). Metinlerarası İlişkiler Bağlamında Cumhuriyet Dönemi Türk Şiirine Genel Bir Bakış. I.Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları. 27-153
www.turkiyat.hacettepe.edu.tr/I_Turkiyat_Arastirmalari_Sempozyumu.pdf

Eidsvik. C. (1990) Kieślowski's "Short Films". : A Short Film About Killing By Krzysztof Kieślowski Kieślowski's "Short Films": A Short Film About Love By Krzysztof Kieślowski Film Quarterly, University Of California Press 44. 1, pp.50-55
http://www.jstor.org/stable/1212700

Falkowska, J. "The Political" in the Films of Andrzej Wajda and Krzysztof Kieslowski, Cinema Journal 34, No. 2, Winter 1995, University of Texas Press pp. 37-50 http://www.jstor.org/stable/1225835

Hendrykowski M. (2003). İkinci Dünya Savaşından Önce Doğu Avrupa. G. Nowell-Smith (Ed.) Dünya Sinema Tarihi içinde A. Fethi (çev). İstanbul: Kabalcı Kitabevi,

Higham, C. Grasping the Nettle: The Films of Andrzej Wajda, The Hudson Review, Vol. 18, No. 3 pp. 408-414 (Ağustos,1965) http://www.jstor.org/stable/3849115

Hendrykowski M. ve M. Hendrykowski, (2003). Avrupa’da Yidiş Sineması G. Nowell-Smith (Ed.) Dünya Sinema Tarihi içinde A. Fethi (çev). İstanbul : Kabalcı Kitabevi,

Goulding, Daniel J. (1998) East Central European Cinema. J. Hill ve P. Church Gibson (Ed.) The Oxford Guide To Film Studies içinde. New York: Oxford University Press,.

Günaydın, S. (1997). Devrim Sanatı ve Sinemaya Etkileri. A. Acarsoy ve D. Derman (hzl.) Sinema Akımları içinde Ankara: Med-Campus A126 Proje Yayınları,

Kenez, P. (2003). Stalin Dönemi Sovyet Sineması G. Nowell-Smith (Ed.) Dünya Sinema Tarihi içinde A. Fethi (çev). İstanbul: Kabalcı Kitabevi,

Osnos, P. (1977). The Polish Road to Communism, Foreign Affairs, Council on Foreign Relations Vol. 56.1, pp. 209-220 http://.jstor.org/stable/20039814

Paul, D. ve S. Glover (Kış,1983-1984). The Difficulty of Moral Choice: Zanussi's "Contract" and "The Constant Factor". Film Quarterly, University of California Press 37. 2, 19-27 http://www.jstor.org/stable/2538608

Stok, D. (1997). Giriş, Kieslowski Kieslowski’yi Anlatıyor içinde, A. Kutay (Çev.) İstanbul: Afa Yayıncılık

Tibbetts, John C. (2008) “An Interview With Agnieszka Holland: The Politics Of Ambiguity”, Quarterly Review Of Film and Video, 25: 2, pp. 132 — 143 www.informaworld.com/index/790743798.pdf

Ansiklopediler

“Poland.” Encyclopædia Britannica. Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2009.

“Polonya” ANA BRITANNICA: Genel Kültür Ansiklopedisi. Encyclopaedia Britannica, İstanbul: Ana Yayıncılık C.18. 1986-1991.

“Sosyalist Gerçekçilik” ANA BRITANNICA: Genel Kültür Ansiklopedisi. Encyclopaedia Britannica, İstanbul: Ana Yayıncılık C.21 1986-1991.

“Stalincilik” Meydan Larousse: Büyük lügat ve ansiklopedi İstanbul: Meydan Yayınevi, C.10. 1969

“Wajda, Andrzej” ANA BRITANNICA: Genel kültür ansiklopedisi. Encyclopaedia Britannica, İstanbul: Ana Yayıncılık C.27 1986-1991.

Uluslararası Olarak Ulaşılabilen Filmler

Film Polski (Producer) (1979). K. Kieslowski (Director). Amator [Motion Picture]. Poland: Zespól Filmowy "Tor"

Film Polski Film Agency (Producer) (1977). A. Wajda (Director). Czlowiek z Marmuru [Motion Picture]. Poland: Zespól Filmowy "X"

Film Polski (Producer) (1981). A. Wajda (Director). Czlowiek z Zelaza [Motion Picture]. Poland: Zespól Filmowy "X"

Film Polski (Producer) (1977). K. Zanussi (Director). Barwy Ochronne [Motion Picture]. Poland: Film Polski

Telewizja Polska (TVP) (Producer) (1981). A. Holland (Director). Kobieta Samotna [Motion Picture]. Poland: Zespól Filmowy "X"

Telewizja Polska (TVP) (Producer) (1979). A. Holland (Director). Aktorzy Prowincjonalni [Motion Picture]. Poland: Zespól Filmowy "X"


İnternet Makaleleri:

Adam Mickiewicz Institute (2009), Polish culture: Aktorzy prowincjonalni / Provincial Actors  (02 Şubat 2010)

Adam Mickiewicz Institute (2009), Polish culture: Jerzy Skolimowski  (22, Haziran, 2010)

Adam Mickiewicz Institute (2009), “Polish Women's Cinema"
 (13 Kasım 2009)

Aktorzy Prowincjonalni (t.y.) http://filmpolski.pl/fp/index.php/12734 (12 Eylül 2009)

Amator (t.y.) http://filmpolski.pl/fp/index.php/12783 (12 Eylül 2009)

Barwy Ochronne (t.y.) http://www.filmpolski.pl/fp/index.php/12384 (12 Eylül 2009)

Canby, V. (3 Ekim, 1980) Kieslowski's Comedy, 'Camera Buff', New York Times;
(10 Eylül 2009)

Canby V. 12 Ekim (1981) Film: 'Man Of Iron' Tells Of Polish Union's Struggle. New York Times,
 (09 Eylül 2009)

Canby V. (17 Mart 1979) Man of Marble (1976) Wajda's 'Man of Marble' Delineates Heroic Laborer: New York Times,
http://movies.nytimes.com/movie/review?res=9F01E7DD1131E432A25754C1A9659C946890D6CF (4 Kasım 2009)

Człowiek Z Marmuru (t.y.) http://filmpolski.pl/fp/index.php/12435 (12 Eylül 2009)

Człowiek Z Żelaza (t.y.) http://filmpolski.pl/fp/index.php/121008 (12 Eylül 2009)

Feature Films By Krzysztof Kieslowski
http://beta.asoundstrategy.com/assiwebsites/site217/index.cfm?itemıd=519&eventıd=1540 (3 Mart 2010)

Kamm, H. 3 Haziran (1989) Life Imitates Art as a Director Mounts Polish Political Stage, New York Times,
http://www.nytimes.com/1989/06/03/world/life-imitates-art-as-a-director-mounts-polish-political-stage.html (10 Eylül 2009)

Kobieta Samotna (t.y.) http://filmpolski.pl/fp/index.php/122856 (12 Eylül 2009)

Korab-Karpowicz, W. J. Nefretten Kurtuluş: Polonya'da Dayanışma ve Şiddetsiz Siyasi Mücadele (Çev.) E. Türesin. http://www.ankara.polemb.net (13, Haziran, 2010)

Kosecka, B. (Aralık 2006) "Polish Women's Cinema" http://www.culture.pl/en/culture/artykuly/es_polskie_kino_kobiece (11 Eylül 2009)
http://test3.culture.pl/en/culture/artykuly/es_polskie_kino_kobiece (10 Haziran 2010)

Maslin, J. (12 Ağustos 1981). Camouflage (1977) Krzysztof Zanussi's 'Camouflage,' Set In A Polish University NY Times Movie Reviews.
http://movies.nytimes.com/movie/review?res=9E07E6DF1E38F931A2575BC0A967948260 (09 Eylül 2009)

Maslin, J. (02 Mart 1983) Provincial Actors Views Troupe In Poland. NY Times Movie Reviews. http://movies.nytimes.com/movie/review?res=9c00e6d7123bf931a35750c0a965948260 (4 Kasım 2009)

Miczka,T. (1995) Cinema Under Political Pressure: A Brief Outline Of Authorial Roles In Polish Post-War Feature Film 1945-1995, Kinema Journal. Andrzej Cimała (çev.). http://www.kinema.uwaterloo.ca/article.php?id=336&feature

Nawój E. (2003) “Agnieszka Holland”, Adam Mickiewicz Institute,
http://www.culture.pl/en/culture/artykuly/os_holland_agnieszka (3 Mart 2010)

Pawłowski, R. (3 Nisan 2009) “Aktorzy prowincjonalni 2”, Gazeta Wyborcza http://wyborcza.pl/1,75475,6463995,aktorzy_prowincjonalni_2.html (31 Mart 2010)

Schuppert, F. (2006) 'Andrzej Wajda’s A Generation and Man of Marble from a Political Perspective', Kinema Journal. 13, http://www.kinema.uwaterloo.ca/article.php?id=410&feature (4 Nisan 2010)

Sobolewski, T. (12 Mart 2006) Kieslowski, Still Alive. The Portal Gazeta.Pl
http://film.gazeta.pl/film/1,24464,3206793.html (1 Nisan 2010)

Shaviro, S., (28 Şubat 2007) “Provincial Actors”, The Pinocchio Theory http://www.shaviro.com/Blog/?p=562 (2 Ocak 2010)

Wyżyńska, D. (04 Mayıs 2009) Holland O "Aktorach Prowincjonalnych. Warszawa Gazeta, Agora Sa, Polonya
 (31 Mart 2010)


İnternet Siteleri

http://www.kinoeye.org (14, Kasım, 2000)
http://www.greencine.com/ (15, Mayıs, 2010)
http://www.imdb.com/ (14, Haziran, 2010)
http://www.nationmaster.com/encyclopedia/Centrolew (5, Mayıs, 2010)